ASMA, 60 BİN DEKAR ALANDA YETİŞİYOR Aydiş ve Doğan, asma ağacına ilişkin verdikleri bilgide “Batman’ın il ve ilçelerinde 60.000 dekar alanda asma ağcımız var. Bütün il ve ilçelerimizde yetişir ama Gercüş İlçemizde ağırlıklıdır. Özellikle mazrone dediğimiz bir tür var. Gercüş İlçemize özgü bir tür. Aynı zamanda Midyat, Mardin, Savur, Dargeçit gibi kireçli topraklarda yetişen bir asma çeşidimizdir. Mazrone üzümü Gercüş ilçemizde 45.000 dönüm civarındadır. Geri kalan 15.000 civarı, Sason ve Kozluk İlçelerimizde dağlık alanlarda yetişiyor. Üzümün yoğun olmasından ötürü Batman’da bağcılık gelişmiştir. Sason-Kozluk, esas merkez olarak Gercüş ve kısmen de Hasankeyf Köylerinde asma bağlarını görmek mümkündür. Hasankeyf ve Gercüş arasında kireçli topraklara uyum sağlamış bir bitki türü olan Mazrone üzüm türü, tadı ve aroması ile bu bölgeye özgü bitki türüdür. Yani mazrone üzümü diğer bölgede yetiştirilirse bile aynı şekilde o tadı vermiyor. Batman ve hatta çevre illerinde özellikle marketlerde, özel çerezlik alanlarda rafları iyi süslüyor ve iyi para ediyor. Özellikle iç pazarda ve toptan olmayan perakende satışı yoğundur. Direk üreticisine kazandıran bir üründür. Aracı araya girmeden üretici kazanır. Bu yüzden önemlidir. Asmanın ve üzümün tabi yan ürünleri var. Pekmez, halil dediğimiz pestil, beni yani cevizli sucuk, bunlardan başlıcalarıdır” dedi.
HASANKEYF BADEMİ MEŞHUR Badem ağacına ilişkin bilgi veren Aydiş ve Doğan “Hasankeyf bademi bizde öne çıkmıştır. Hasankeyf köylerinde çok güzel yetişiyor. Özellikle Hasankeyf ile Gercüş İlçeleri arasında bulunan köylerde iyi yetişiyor. Batman genelinde 10 bin dönüm civarında yetişiyor. Daha çok çağla olarak tüketiliyor. Yine kuruturmuş şekliyle ve badem içi olarak da tüketiliyor. Badem yağı da piyasada iyi rağbet görün üründür. Bölgemizde yetişen bademin kendi özgü bir aroması var. Bölgede yayılım göstermiştir. Özellikle kireçli toprağı seviyor. Son dönemlere kadar önemli bir gelir kaynağıydı. Son yıllara kırsalda kente göç nedeniyle badem alanı biraz boş bırakıldı. Badem sofralık yiyecek, kısmen de alternatif tıpta badem yağı olarak kullanılıyor. Bu yönüyle de ayrıca bir ekonomik değeri var. Yiyeceklerde de katkı maddesi olarak da kullanılıyor” şeklinde konuştu.
İNCİR, AİLE İŞLETMECİLİĞİNDE YAYGIN incirin, Batman’da aile işletmeciliğinde yaygın olduğunu belirten Aydiş ve Doğan “İncir bitkisi ilimizde çok yaygın olmayan ama bütün bölgelerde yetişen ancak aile işletmeciliği şeklinde yetirilen bir bitkidir. Ticari amaçla yetiştirilen bir alanı yoktur. Ticari olarak Hasankeyf ilçemiz ve köylerinde yetiştiriyordu. Ancak Ilısu Barajı nedeniyle köylerin yeri değişti. İncir oranın iklime uyum sağladı. Bölgede Hasankeyf iklimi ona çok uyum sağlamış. Çok kaliteli aroması tadı çok iyi olan incir orada yetişiyor. Bizim diğer ilçelerde de yetişiyor. Ancak esas yetime alanı para getiren ticari olarak kullanım Hasankeyf. Hem yaş hem kuru olarak kullanılıyor. Hasankeyf'in hem sofralık ve yaş olarak tüketiliyor. Hasankeyf köylerinin su altında kalması nedeniyle incir yetiştiriciliğinin desteklenmesi lazım. Valiliğin böyle bir projesi var. Valilik örnek alanlar oluşturmaya çalıştı. İncir desteği verilen yeni köylere ekonomik katkı verilebilir. Batman'da 1500–2000 dönüm ekili alan var. Ceviz eksi 7'in altında kuruyor. Seneye tekrar yetişiyor ancak Hasankeyf'te öyle bir şey söz konusu değil. Oranın ayrı bir iklimi var eksi 7'nin altına düşmediği için orda kurumuyor. Dolayısıyla biz orayı öneriyoruz” dedi.
FISTIK, EN BÜYÜK RAĞBETİ GÖREN AĞAÇ Son yıllarda revaçta olan fıstık ağacına ilişkin bilgi veren Aydiş ve Doğan “İlimizde son zamanlarda çok ekimi yapılan, esas bütün dünyada büyük bir rağbet gören ürün. Özellikle çerezlik olarak kullanılıyor. Kısmen yağ veya tatlılarda ara meze olarak kullanılan bir bitkidir. Pazarı çok iyidir. Kar marjı çok iyi olan bir üründür. Esas bizim için fıstıkta önemli olan, bütün topraklara uyum sağlayan bir bitki olmasıdır. İklim ve toprak seçiciliği olmayan, esas büyük avantajı tüm topraklarda verim vermesi, esas ikinci önemli noktası ise sulu tarımda girdisi çok fazladır. "
MASRAFI AZ, KAZANCI YÜKSEK BİTKİ Fıstığın, girdisi az olan bir ürün olduğunu belirten Aydiş ve Doğan “Fıstığın ekimi tesis yapıldıktan sonra fıstığı girdisi çok az olan bir bitkidir. Hemen hemen girdisi dekar başına gelirinin yüzde1'i bile değildir. Dolayısıyla çiftçi ona yöneliyor. İyi bir pazarı var. Pazar sorunu yok. Batman'da şuan ekili alan 60–70 bin dönüm arasıdır. Ama henüz Batman'da çok yeni bir bitkidir. 2007 yılından bu yana Batman'ın tarım kültürüne giren bir bitkidir. 6 ve 7'inci yıldan sonra verim vermeye başlıyor. 15 yıldan sonra tam verim vermeye başlıyor. Dolayısıyla önümüzdeki 4–5 yılda Batman'da çiftçilerimizin ana geliri olacaktır. İleriki dönemlerde Batman’da yıllık 450–500 milyon geliri olabilecek bir bitkidir. Batman ekonomisine çok iyi katkı sunacak. 10–15 yıl içerisinde 1 milyar liraya gideceğini umut ediyoruz. Dünyada birinci sırada Amerika var ikinci sıra İran üçüncü sırda Türkiye var, kısmen Çin üretiyor. Esas önde giden Amerika'dır. Ama Türkiye'de de son yıllarda çok büyük bir rağbet var çiftiler arasında. Özellikle Doğu Ve Güneydoğuda Batman ve Siirt bu konuda çok iyidir. Türkiye'de Antep fıstığı olarak biliyor. Esas ana vatanı Şanlıurfa'dır. Şanlıurfa birinci, İkinci sırada Gaziantep, Üçüncü sırada Siirt'tir. İnşallah Batman da bu sıralamaya girer, böyle bir çabamız var. Siirt'ten yetişen fıstık İran çeşidi oran bir fıstıktır. Sofralık olarak görseli daha güzeldir. Ancak aroma ve tadı Şanlıurfa fıstığın tadı daha iyidir. Esas ikinci en önemli noktası, hububatta, mısırda, sulu tarımda, yağlı tohum endüstrilerinde yani pamukta, mısırda girdi çok fazladır. Girdi çok fazla olduğu zaman mazot, gübre, sertifikalı tohum gibi girdilerin pahalı olmasından ötürü çiftçi üretim yapamıyor, üretim yaptığı zaman kâr edemiyor. Mecburen yapılan tarım oluyor. Yani arazi boş kalmasın diye yapılan bir tarım oluyor. Ama fıstık öyle değil. Fıstık ekildikten sonra girdi çok az olan bir bitkidir. Girdisi, gelirinin yüzde 1’i bile olmayan bir üründür. Dolayısıyla çiftçi fıstığa yöneliyor. İyi bir pazarı var. Satma sorunu yok. Batman’da fıstık ekili alan 60.000 Bin’lere ulaştı. Henüz Batman’da çok yeni bir bitki olmasına rağmen ekili alanlar hızla artıyor. 2007 yılından bu yana Batman’ın tarım kültürüne girmiş bir bitkidir. Önümüzdeki 4 5 yılda Batman’da çiftçilerimizin esas ana geliri olacaktır. 4–5 yıl içerisinde yıllık 450–500 Trilyon gelir getirebilecek bir üründür. Batman’ın geleceğine çok iyi katkı sağlayacaktır” dedi.
CEVİZİN ANAVATANI SASON Cevizin Batman’daki asıl yerinin Sason İlçesi olduğunu belirten Aydiş ve Doğan “Sason’daki cevizler genelde ana gen kaynağından gelir. Yani sadece Sason’da yetişen, oraya özgü bir ceviz türüdür. Yerel bir bitkidir geliştirilmemiştir. Ama son yıllarda çendır dediğimiz bir çeşit var. Amerikalıların yetiştirdiği bir ceviz çeşididir. Buna yoğunlaşıldı son zamanlarda. İlimizde henüz çok yenidir. Çok fazla yayılım göstermemiş bir üründür. 6 bin dönüm ekili alanı vardır. Yalnız Batman’da sıcaklar biraz sorun oluyor, cevizin yetiştirilmesinde. Sason, toprak seçiciliği çok olmayan bir ürün. Serin toprakları sever daha çok. Ama Batman toprağı, cevize uygundur. Yalnız sıcaklık çok fazla olduğu için esas Batman’ın Sason ve Kozluk İlçeleri’nde yetiştirilebilir. Çünkü Batman ile sıcaklık derecesi daha serindir o bölgelerin. Sason’un tarihteki ismi de Kabılceviz’dir. Yani ceviz diyarı anlamına gelir Arapçada. Sason ve Kozluk ilçeleri arasındaki dağ köylerinde çok iyi ceviz yetişir. İri ve lezzetlidir. Eski ana gendir. Son dönemlerde İtalya ve Amerika’dan getirilen çendır türüyle yeni bir kültür oluşturulmaya çalışılıyor. Dünyada cevizin esas yetiştiği yerler Rusya ve Amerika’dır. Ukrayna Bölgesinde iyi ceviz yetiştiği bilini. Türkiye’de de batı illerinde var. Maraş bölgesi gibi. batman’da 6 bin dönüm ceviz ekili alan vardır” dedi.