Bakanlığımızın yürüttüğü Kutadgu Bilig okumalarını etkin bir şekilde sürdürmeye devam ediyoruz. Geçen hafta yayımlanan Kutadgu Bilig yazımızın ilkinin bir günde 60 bin okunması, bizi daha çok motive etmiştir. Bu sebeple ikinci yazımızı geciktirmeden siz kıymetli okurlarımızla paylaşalım istedik. Proje kapsamında, Batman Fen Lisesi 11-A sınıfı öğrencilerinden Cihat Sevgili ve Hamza Göçük’ün yazdığı analizi, sizinle paylaşmaktan onur duyarız. Bu konuda desteğini esirgemeyen Sonsöz Gazetesi, Okul Müdürümüz İsmet Ürüt ve okulumuz öğretmenlerine teşekkür ederiz. -Batman Fen Lisesi Öğretmeni Merve Öter-
…
Yusuf Has Hacib ve Kutadgu Bilig: Geçmişten Günümüze Bilgelik Işığı
Türk-İslâm kültürünün ilk meyvelerinin toplanmış olduğu 11. yüzyılda, Orta Asya'nın kalbinde, bugün bile adını gururla anmamız gereken bir eser ortaya çıktı: "Kutadgu Bilig". Geçmişten gelen sağlam köklerin meyve vermesi yüzyıllar sürse bile, bunu başarıp siyasetname* türündeki ilk eser olan Kutadgu Bilig’i ortaya koyan Yusuf Has Hacib; Balasagun'da doğmuş ve Karahanlı Devleti’nin güçlü döneminde yaşamıştı. Eserini 55 yaşında Karahanlı hükümdarı Tamgaç Buğra Han'a sunmuş olan Yusuf Has Hacib, bütün bilgi birikimini devlet yöneticilerine başucu kitabı olsun diye yazmıştır.
Bu yazıda; Kutadgu Bilig’i ve onun arkasındaki bilgeyi, dönemin şartlarıyla birlikte daha yakından tanıyacağız.
(Siyasetname*: Arap, Fars, Hint ve Türk edebiyatında, devlet adamlarına yöneticilik sanatına ilişkin bilgiler veren yapıtların genel adı.)
Yusuf Has Hacib’in Hayatı ve Dönemin Atmosferi
Yusuf Has Hacib, 1019 yılında Balasagun şehrinde dünyaya geldi.
Eğitimini tamamladıktan sonra, dönemin önemli şehirlerinden Kaşgar’da yaşadı ve burada devlet işlerinde görev aldı. Karahanlılar döneminde Türkler İslam'ı kabul etmiş ancak geleneksel kültürlerinden de ödün vermemişlerdi. Bu, Türk-İslam sentezinin ilk adımlarının atıldığı bir dönemdi ve Yusuf Has Hacib de bu sentezin en önemli temsilcilerinden biri oldu.
Yusuf, Kutadgu Bilig’i 1069–1070 yıllarında tamamladı ve eseri Kaşgar'daki hükümdar Tamgaç Buğra Han’a sundu. Eser, kısa sürede büyük beğeni kazandı ve Yusuf Has Hacib’e 'has haciblik' yani sarayın baş danışmanı unvanı verildi. Bu, onun ne kadar saygı gördüğünü ve eserin önemini anlamamız açısından çok önemli.
Kutadgu Bilig: Bilgelik ve Mutluluk Rehberi
"Kutadgu Bilig", adından da anlaşılacağı üzere, "mutluluk bilgisi" anlamına gelir. Eser; adalet, bilgi, mutluluk ve kanaat gibi evrensel temaları işler. Dört ana karakter üzerinden hikâye ilerler:
Kün Togdı (Hükümdar): Adaletin simgesidir.
Ay Toldı (Vezir): Mutluluğu temsil eder.
Ögdülmiş (Vezirin Oğlu): Akıl ve bilgiyi simgeler.
Odgurmuş (Vezirin Kardeşi): Akıbet ve kanaatkârlığı ifade eder.
Bu dört karakterin birbirleriyle olan diyalogları ideal bir devlet yönetimi ve bireylerin bu düzen içindeki rollerini anlatır. Yusuf Has Hacib, bu karakterler aracılığıyla dönemin sosyal ve politik koşullarına da ışık tutar.
Eserden Bilgelik Dolu Beyitler
Yusuf Has Hacib’in beyitleri, sadece dönemi değil, aynı zamanda evrensel değerleri de yansıtır.
İşte Kutadgu Bilig’den birkaç örnek:
Adalet ve Hükümdarlık Üzerine:
"Adalet mülkün temelidir, adaletli ol ki,
Hükümdarlık sağlam kalır, zulüm onu yıkar."
Bu beyitte adaletin devlet yönetimindeki önemine dikkat çekilir. Adalet, bir hükümdarın en önemli vasfıdır ve zulüm devleti yıkıma sürükler.
Bilgi ve Akıl Üzerine:
Bilgisiz akıl, kör bir göz gibidir,
Gözsüz insan, yol bulamaz gider.
Bilgi ve akıl arasındaki ilişkiyi anlatan bu beyitte; bilginin akıl için ne kadar önemli olduğu, bilginin aklı yönlendiren bir rehber olduğu vurgulanır.
Mutluluk ve Kanaat Üzerine:
Kanaat insanı mutluluğa götürür,
Hırslı insan ise daima huzursuzdur.
Kanaat ve mutluluğun insan yaşamındaki yerini anlatan bu beyit; hırsın insanı mutsuzluğa sürükleyeceğini, kanaatkâr olmanın ise mutluluğa götüreceğini ifade eder.
Geçmişten Günümüze: Kutadgu Bilig’in Önemi
Kutadgu Bilig, yazıldığı dönemde büyük bir etki yaratmış ve yüzyıllar boyunca önemini korumuştur. Eser, sadece bir yönetim rehberi değil aynı zamanda bir ahlak ve bilgelik kitabıdır. Yusuf Has Hacib, dönemin sosyal ve politik koşullarını ustalıkla analiz etmiş ve ideal bir devlet ve toplum düzeni ortaya koymuştur.
Karahanlılar Dönemi, Türk kültürünün İslam ile harmanlandığı bir dönemdi.
Bu dönemde yazılan eserler, hem İslamî hem de Türk geleneklerini yansıtır.
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig ile bu sentezi en iyi şekilde yapmış ve Türk-İslam kültürünün temellerini atmıştır.
Sonuç
Kutadgu Bilig sadece tarihi bir belge değil, aynı zamanda bugün bile geçerliliğini koruyan evrensel bir rehberdir. Yusuf Has Hacib’in bilgelik dolu sözleri; adalet, bilgi, mutluluk ve kanaat konularında bize hala ışık tutmaktadır.
Geçmişten günümüze uzanan bu bilgelik ışığı, Kutadgu Bilig’i okudukça daha da parlak hale gelir ve Yusuf Has Hacib’i saygıyla anmamıza vesile olur. Bu eseri ve yazarını tanımak, Türk-İslam kültürünün derinliklerine yapılan bir yolculuktur.