(Modernliğin-tüketimin- haccı)
Orada birilerinin size satacağı her şeyi var!
Kapitalizm bir din ise şayet; AVM’ler mabetleridir.
Alışveriş merkezlerinde merdivenlerden yükseliş tanrıya uzanan basamaklar gibidir. Mimarisiyle dikkati çalan öğeler azaltılmış, renkli ve yormayan ışıklı konseptler ile ritüellerin icra edileceği fiziki ortam sağlanmıştır.
Öyle ki artık dokunulabilirsiniz.
Dingin ve otantiğe çalan sentetik yaratımı ile hac vazifesini (müdavimin) yerine getirmek mümkün kılınmıştır.
Ulaşılabilir olmasıyla herkese açıktır AVM’nin kapısı.
Kendinizi rahat ve güvende hissetmeniz için panoptikonik2 gözlem sağlayıcılar, x-ray cihazları ve tam teçhizatlı teyakkuzda bekleyen güvenlik personelleri ile tanrının huzuruna güvenle varmak artık mümkündür.
Bu mekânlar psikolojik ve mental yorgunluğu üzerinizden atmanız için de sosyal alan sağlar. Hatta denilebilir ki bunlar belli periyotlarla mutlak görevleri yerine getirmeleri için müminlerini kendisine çekmeye devam eden dini merkezler gibidir. (İslam ve Hristiyanlık dinlerinde haftada en az bir kere ibadet mekânlarına gidilmesi salık verilir).
Çalan müzikler büyük bir cemaate dâhil olarak önemli bir ritüeli icra ediyormuşsunuz hissini yaratır.
Bu ışıltılı sosyal mekânlar mimari yapılarıyla sizlere mekânı adeta tavaf ettirir.
Sizler katlar arasında geçiş yapmak için merdiven aradığınızı düşünedurun, mimari inceliklerde amaç sembolik olarak tavaf’ı ifa etmenizi sağlamaktır.
Burada gözlerimiz, erotik formlar ile yüksek statü vaat eden cazibeli ikonların yer aldığı vitrinlerde dolaşır; vitrinlerin ardındaki nesnelere yakından göz atmak ise, her şeyin bir adım ötede, hemen şimdi ulaşılabilir olduğu hissini canlı tutar.
Dinsel ritüeller olarak ibadetler insanlığın söz konusu olduğu tüm zamanlarda daima olumsuz ruhsal duyguların tahliyesine aracılık etmiş, buna ek olarak ruhsal bağışıklık ve dinginlik sağlama işlevi görmüşken, bu kutsal manevi ruhsal dinginlik hali artık yapılan alışverişler ile sağlanmaktadır.
Hatta başarı motivasyonu sağlayarak tükettiğimiz kadar kendimizi tinsel bir güç nesnesi haline getiririz:
“Yerine getirebildim”
Yani utku kazanmış, zaferli bir komutanın edasıyla ilan ederiz bunu çevremize, ellerimizde ki alışveriş poşetleriyle.
Tasarımı ve işleyişiyle AVM’ler görünmez bir elin bizlere nusretini andırıyorken, işleyişleriyle onlar dualarımızın tanrıda karşılık bulması gibidir: katlanılmaz bir yaz sıcağında serinlik isteyen mümine tanrının lütfu olarak serin bir ortam yaratılırken kışın soğuğundan etkilenmek istemeyen mümine de uygun, ılıman bir sıcaklık bahşedilmektedir.
Karanlığı sevmeyenler için de etraf hep ışıl ışıl parlar.
Bu durum insana kendisini, tanrıyla iletişim halinde bulunan özel biriymiş gibi hissettirir. Kozmetik ürün stantlarından yayılan rayihalar sizi, burnunuzun direğini kıran kötü kokularla dolu sokaklardan alıp uzak diyarlara götürür.
Hem herkesin yüzünde aynı ifade vardır:
Bu yüzdeşlik sizi diğerleriyle benzer kılar, öyle ki diğerleriyle türdeş olursunuz (İslam’da hac ibadetini ifa ederken giyilmesi gereken kıyafetin tektipliğinde olduğu gibi).
Kitlesel bir görevin yerine getirilmesi ve herkesin aynı yöne hareketi, bu ritüelin oluşturduğu devinim tam da hacdaymışsınız ya da dini bir mekândaymışsınız hissini yaratır.
Etrafta sizleri tebessümle karşılayan ve çağıran alımlı genç kadın personeller (huriler) ile adeta cennete giriyor gibisinizdir.
Hurilerin “hoş geldiniz” diyerek tebessüm ile buyurgan davetlerinden sonra girilen her mekân cennet köşkleri arasında dolaşmaya davet ediliyor-muşuz-casına heyecanlandırır bizi.
Burada saatler de görünmez olur, sanki zamanın artık işlemediği bir sonsuzluk anında gibiyizdir.
Zaman algısı yitirilmiş ve etraf hep aydınlıktır.
Birey ya da gruplarla ilgili bazı değerlerin, uygun zamanlarda, sembolik ve aşağı-yukarı değişmeyen ardışık davranış biçimleri ile tekrarlanması olarak tanımlanıyor ritüeller. (Ritüellerin Toplumsal Etkileri, Kasım Karahan, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2010)
2 “bütünü gözetlemek” demek olan kuram aslında -olası ve potansiyel olanın gözetlenmesi- olarak da özetlenebilir /ifade edilebilir.