Yollar vardır, insanları birbirine kavuşturur, hanlar vardır, yolda kalanları içinde barındırır.
Kültürümüzde önemli bir yer tutar hanlar. Dini, dili, milleti ne olursa olsun bakılmadan, yolda kalmışları, uzun yol gezginlerinin bir müddet için dinlendiği barınaklardır onlar.
Tarih veya tarihe değer katan her şey bir müddet sessizliğine gömülse de mutlaka bir gün su yüzüne çıkar. İşte barajın yapımı ile sulara gömülen bu doğal han senelerdir dilimize bir deyim olarak girerek varlığını sürdürmekte. Yolgeçen Hanı ismi benimde Batman’a gelinceye kadar çıkış noktasını bilmediğim sadece bir deyişti. Batman da öğrendim ki böyle bir Yolgeçen hanı varmış.
Giren çıkanın bol olduğu mekanlar için kullanırız bu deyişi. “Burası yol geçen hanı mı?“ deriz.
Gerçekten tarihi zenginlikleri anlatmakla bitmeyen Batman ilinin antik kenti olan Hasankeyf de bir Yolgeçen hanı varmış ki, yoldan geçen herkesi ağırlar, onlara kalacak, yatacak, barınacak yer imkanı sağlarmış.
Sahibi yok, adını koyan kim, yapanı bilinmiyor ama doğal kayaların oyularak bir geçit haline getirilmesi ile oluşturulmuş.
Bir ucu Hasankeyf kalesinden başlayıp ağzı Dicle nehrine kadar uzanan doğal bir mağara, aynı zamanda geçit görevini de görmekte. Eski zamanlarda İpek yolu üzerinde olan Batman şehri için önemi oldukça büyük. Büyükmüş demek daha doğru olur çünkü şimdilerde üzeri sular ile örtülü tarihin derinliklerine gömülmüş, dillerde sadece unutulmayan bir deyim olarak kalmış.
Yolgeçen Hanı deyimini ne kadar da çok kullanırız. Gerçekten böyle bir hanın varlığından veya bu deyimin neren geldiğini bilen pek az kimse vardır. Batman ilinin antik kenti Hasankeyf’i yazdığım zamanlar oradaki mağaralardan epey bahsetmiştim. Yazları oldukça serin, kışları ise içine sığınanları ısıtan sıcacık barınaklardır onlar.
Yolgeçen Hanı da kayalardan oyulmuş, içinde neredeyse bin kişiyi barındırabilecek büyük bir mağara olduğu için aynı özelliği taşımakta. Yolda kalanların, kervanların soluklandığı, sığındı doğal bir han. Kim bilir içinde kimleri barındırdı, kayaların duvarlarına ne hikayeler yazıldı.
Batman’ın turist akınına uğramasıyla Hasankeyf kaymakamlığı tarafından kiraya verilen bu mekan uzun seneler en çok ilgi çeken turistik mekanlardan biri olmuş.
Ama barajın faaliyete geçmesiyle ile oda bu günlerde bütün anıları ile tarihin derin sularına gömülmüş. Bu günlerde ise dilimizde sadece Yolgeçen Hanı diye bir deyim olarak kalmış.