1940’LARDA BATMAN’DA PETROLE RASTLANDI
1940’ta Batman’ın güneyinde delinen Raman–1 kuyusunda petrole rastlanmış, ticari anlamda ilk petrol keşfi ise 1945 yılında delinen Raman–8 kuyusunda yapılmıştır. 14 Şubat 1941 tarihinde Milli Koruma Kanunu’na dayanılarak halk ve milli müdafaa ihtiyaçları için lazım olan her türlü petrol ve ürünlerini satın almak, satmak ve stoklamak, imkân nispetinde tasfiyehaneler tesis etmek ve işletmek amacıyla Ticaret Bakanlığı’na bağlı olarak kamu tüzel kişiliğine sahip Petrol Ofisi kurulmuştur. 1942’de Raman sahasında Maymune Boğazı’nda Raman Tecrübe Tasfiyehanesi kurulmuştur. İstanbul Boğaziçi Tasfiyehanesi malzemelerinden kurulan rafinerinin kapasitesi günde 10 tondur. 1945’de Batman’da günde 200 ton işleme kapasitesine sahip bir rafineri kurulmuştur. 1954’de Batman Rafinerisi faaliyetlerine başlamıştır.
İLK PETROL KEŞFİ MAYMUNE VE RAMAN’DA
Raman’da Maymune Boğazında açılan kuyudan petrol elde edilince, Maymune Boğazına günlük tasfiye kapasitesi 3 ton olan küçük bir rafineri kuruldu. Raman–8 kuyusundan da petrol elde edilince, daha büyük işlem kapasitesine sahip ikinci bir rafineriye ihtiyaç duyuldu.
Çünkü Raman’da üretim gittikçe artıyor, küçük rafineri ise yeterli olamıyordu. İlk Rafineri Müdürü Şemsi Ağar, teknik bilgilerini ortaya koyarak memleket dâhilinde bir rafineri yapıp Batman’a kurmaya karar vermişti.
YENİ RAFİNERİDE ÜÇ FIRIN BULUNUYORDU
Kurulan yeni rafinerinin tesisatı, oldukça basit bir yapıdaydı. İçinde biri büyük, ikisi ondan küçük ilk lokomotifi andıran üç fırın vardı. Bu rafineri günde 8 saatten üç vardiya yaparak 24 saatte 150 ton ham petrol işliyordu.
CELAL BAYAR VE MENDERES, RAFİNERİYİ İNCELEDİ
Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve Başbakan Adnan Menderes, Hükümet kurulduğu yıl rafineriyi incelemek üzere Batman’a gelmişti. Rafineri Müdürü Şemsi Ağar’dan bilgi alan heyet, 4. rafinerinin siparişini verdi.
RAMAN DAĞINA YENİ KAMP İNŞA EDİLDİ
Günden güne ehemmiyet kazanan sondaj işleri dolayısıyla artık değer kazanan Maymune’deki merkez kampının, 8 numaralı sondaj kuyusu civarında kurulmasına karar verilmiştir. 1948 senesinin Haziran’ında kurulan kamp, 5’er daireli 4 lojman, bir yemekhane, fırın ve çamaşırhane olmak üzere 6 bina inşa edilmiştir.
1955’TE TPAO KURULDU
Şimdiki rafinerinin tamamlanmasından önce Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) kurulmuş, bütün tesis ve ekipler MTA'dan TPAO’ya devredilmiştir.
GAZETECİ ŞEHMUS USTABAŞI ANLATIYOR
Petrol bulunduktan sonra yoğun göç alan Batman, hızla büyümeye başladı. O dönemleri Gazeteci Şehmus Ustabaşı “Batman İluh Mahallesi’nden ibaretti. Petrol 1950’lerde bulununca Batman hızla kentleşme yoluna gitti. Kerpiç evler vardı. Cadde ve sokaklar çamur içindeydi. 1990’lı yıllara kadar böyleydi. Petrol bulunduktan sonra köylerden ve diğer illerden göç alan Batman, şehir haline dönüştü. O dönemde petrol bulununca halk büyük umut içerisine girdi. Batman gelişecek, yoksulluktan kurtulacağız diye umutlandılar. Hem ekonomik anlamda hem de ilçe konumundaki Batman’ın büyüyecek olmasından dolayı büyük bir umut hâkim olmuştu. Batman’ı Batman yapan petroldür. O zaman kenar mahalle konumundaydı, petrolden sonra yerleşim alanına dönüştü. Petrol çalışmalarından dolayı sık sık devlet adamları buraya gelirdi. İsmet İnönü, Necmettin Erbakan gelmişti. Turgut Özal’ın kardeşi Korkut Özal 1960’larda Batman’da Türkiye Petrolleri’nde üst düzey yönetici konumunda çalışıyordu. 83’te Mehmet Yamaç Bölge Müdürü oldu, 86’da TED Koleji kuruldu. TPAO sürekli büyüyordu. O dönemlerde 8 bin işçi petrolde çalışıyordu. Zor koşullarda çalışıyorlardı. İş makineleri yoktu. İşçiler, boruları elleri ile taşırdı. Ama çok saygı görüyorlardı toplumdan. Özellikle petrol arama mühendisleri şapka ve üniformaları ile şehirde dolaşırdı” ifadeleri ile anlatıyor.
İlk Rafineri Müdürü Şemsi Ağar, Maymune Rafinerisi’nde laboratuarda deneme ekibi karşısında dönemin başkanlarına bilgi veriyor.
Eylül 1948’da Raman’da çekilmiş bu fotoğrafta dönemin siyasetçileri, petrol çalışmaları ile ilgili bilgi alıyor. Ekonomi Bakanı Cavit Ekin (öndeki fötr şapkalı), İhsan Soyak (Ereğli Kömür İşletmesi Genel Müdürü), Cevat Adıgün (Sümerbank Genel Müdürü), Necdet Egeran, Mazlum Öget, İhsan Ruhi Berent, Şemsi Ağar ve Abdurrahman Durukal
Yeni rafinerinin genel görünümüdür. Start-Up için flare hattını ateşleyecek manyotelu sistem bir türlü çalışmıyordu. Epeyce uğraşıldı. Parsons’da çalışan Kızılderili bir Amerikalı vardı. Beraberinde ok-yay getirmiş. Kızılderili okunu aldı geldi. Okun ucuna gazlı bez parçası bağladı ve yaktı. Flare doğru nişan aldı ve alevlendi.
1948’lere ait bu fotoğrafta Şemsi Ağar, Başbakan Günaltay ve İşletmeler Bakanı Birsel’e kurulmakta olan yeni rafineri hakkında bilgi veriyor. Raman–8 ve daha sonra 9 no’lu kuyudan asitlemeler sonucu yüksek randımana ulaşılması üzerine küçük rafinerinin ihtiyacı karşılamaktan çok uzak kalacağı düşünülerek Batman’da günlük 200 ton kapasiteli bir rafineri kurulmasına karar verilmiş ve 1948 senesinde başlayan bu iş aynı yılın Kasım ayında ikmal edilerek faaliyete geçirilmiştir. Batman’da demiryolu üzerine bu tesisat kurulurken, Maymune Boğazında bulunan küçük rafineri de sökülmüş ve bunun parçalarından da istifade edilmiştir.
SİTE İNŞAATI
Bu fotoğrafta TPAO’nun sitesi görüntülenmiş. 1956’dan sonra modern yerleşime kavuşmuştuk. Fotoğrafta sitenin inşaatı görülüyor. En sağ üstte tenis kortları, solunda büyük havuz inşaatı da başlamış. Sitede sadece 1 tane ağaç görülüyor. Şemsi Ağar döneminde ağaç ekimi yapıldı. İlk yıllarda zar zor büyüyen bu ağaçlar, bugün siteyi ormana çevirdi.
Raman–1 Merkez Kampı’nı gösteren bu fotoğraf, uçsuz bucaksız Maymune Boğazında çekilmiş. Çevrede tek bir ağaç bile olmayan bu çorak bölgede, cehennem sıcağında çalışan işçiler görüntüleniyor.
Tespit edilen sondaj noktası üzerine 44.000 liraya bütün teferruatı ile birlikte satın alınan müstamel kullanılmış, bir sondaj makinesi getirilmiş ve 1934 sonbaharında, Ekonomi Bakanı Celal Bayar, Yüksek Mühendis Abdullah Hüsrev ve Prof. Granigg’in önlerinde Türkiye’de açılan ilk derin sondaj başlamıştır.
Bu fotoğraf, İlk petrol aramalarında ulaşımı gösteriyor.
Bu fotoğrafta rafineriyi ilk kuran adam görüntülenmiş. Polonyalı Rafineri Müdürü Mankievicz ve yanındakiler Guy Mayes (sondör-Drillexco ), Cevat Eyüp Taşman, Mr. Lundblad (Sondör –Drıllexco ), Mr. Lothzy (Macar jeolog), Maymune’deki İlk rafineriyi kurdu)
NOT:
Sayfamızı hazırlarken bilgi ve fotoğraf desteğinde bulunan Ekrem Günaydın’a teşekkür ederiz. https://www.facebook.com/ekrem.gunaydin?ref=ts&fref=ts