Kariyeri boyunca 124 filmde yapımcı, 72 filmde yönetmen, 48 filmde ise oyuncu olarak yer alan Yeşilçam'ın başarılı isimlerinden Memduh Ün, vefatının 9. yılında yad ediliyor.
"Sezercik Aslan Parçası", "Ayşecik" ve "Yetim Ömer" gibi filmlerle Türk sinemasında çocuk yıldızlar dönemini başlatan yönetmen, senarist, yapımcı ve oyuncu Arif Memduh Ün, polis Mustafa Ün ile Makbule Ün'ün çocuğu olarak 14 Mart 1920'de İstanbul Kasımpaşa'da dünyaya geldi.
Usta yönetmen, Vefa Lisesi'nden mezun olduktan sonra 1938'de İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesine kayıt oldu ancak üçüncü sınıfta futbola ilgisi dolayısıyla okulu bıraktı.
BJK Beşiktaş'ta 1940-1942'de oynayan Ün, 1941'in yaz mevsiminde Ankara Demirspor'da oynadı. Ankara'da 1946'da askerliğini tamamladıktan sonra İstanbulspor ve İETT futbol takımlarında antrenmanlara katıldı. Aynı dönemde Eskişehir Şeker Fabrikası, TCDD ve Elektrik İdaresinde memurluk yaptı.
Sinemaya 1947'de rol aldığı "Damga" filmi ile başladı
Memduh Ün, yapımcı Hürrem Erman'ın teklifi sonucu 1947'de rol aldığı "Damga" filmiyle sinemaya adım attı.
"Hayat Acıları" adlı 1951 yapımı filmde yer aldıktan sonra Arşavir Alyanak ile Yakut Film'i kurarak yapımcılığa, 1954'te "Yetim Yavrular" ile yönetmenliğe başlayan Ün, diğer taraftan oyunculuğa da devam etti.
İlk yönetmenlik deneyimi olan "Düşman Aşıklar" filmi beklediği ilgiyi görmeyen usta sinemacı, anılarının yer aldığı "Memduh Ün Filmlerini Anlatıyor" adlı kitapta bu durumu şu sözlerle aktarmıştı:
"İlk filmim olacaktı. Kendime çok güveniyordum. O güne kadar üretilmiş en iyi filmi yapacağıma inanıyordum. Bitirdiğimde, değil en iyi filmi çekmek, o güne kadar ülkemde üretilmiş en berbat filmi yapmış olduğumun ayırdına vardım. Ciddi şoka girdim."
Memduh Ün, 1955'te "Yetim Yavrular" ile başarıyı yakaladı, 1959'a kadar çoğunda Muhterem Nur'un başrol oynadığı koyu melodram filmler yapmaya devam etti.
Yapay bir duygusallık motifi içinde dayanışma, karşılıklı sevgi ve gerçekleşmesi olanaksız iyimserlikleri bir arada, büyük kentin küçük insanları çevresinde işleyen 1958 yapımı "Üç Arkadaş" filminin ardından büyük bir üne kavuşan yönetmen, 1960'ta Kurtuluş Savaşı'nı konu alan "Ateşten Damla", 1961'de duygusallığı bu kez küçük çocuk motifinde tekrarlayan "Ayşecik" filmini yaptı.
Yeşilçam'da çocuk yıldızlar dönemi Ün'le başladı
Başarılı yönetmen, "Ayşecik" filmiyle sinemada çocuk yıldızlar dönemini başlattı. Ardından Arşavir Alyanak ile Yakut Film'deki ortaklığına son vererek Uğur Film'i kurdu.
Bir röportajında "Ayşecik filminde 4,5 yaşında bir çocuğa ben başrol oynattım. Bugün böyle bir riski hangi yönetmen alır?" diyen Ün, oyuncu seçerken nelere dikkat ettiğine ilişkin şunları söylemişti:
"Hikayeyi kafamda canlandırıp ve ona uygun insanlar arıyorum. Aman çok iyi oyuncu olsun diye bir kaygım yok. Görüntü olarak oraya uyacak, o karakteri taşıyacak oyuncuyu arıyorum. 'O kim olursa olsun, ben onu oynatırım.' diyorum. İster sokaktan aldığım birisi olsun, isterse başka biri. Zıkkımın Kökü'nü çekeceğim zaman bir kız oyuncu arıyordum. Bir gün, Uğur Film'e gelirken sokakta bir kadın gördüm, yanında da güzel bir kız vardı. Büroya geldiğimde, hemen birini sokağa gönderdim, gidip şu anne ve kızı buraya getirin dedim. Getirdiler. Hakikaten küçük kız filmde oynamak istiyormuş. Hayatında hiçbir filmde oynamamış. O küçük kız, Yardımcı Kadın Oyuncu Ödülü aldı."
Ün, 1961'de Edmund Morris'in "Tahta Çanaklar" adlı piyesinden yola çıkarak "Kırık Çanaklar"ı çekti. Gerçek hayattaki kişileri beyazperdeye olduğu gibi yansıtması ve iki ayrı kuşağın dayanışmasını melodram ögelerinden arınmış olarak ele alması, Kırık Çanaklar'ı hem Ün'ün, hem de Türk sinemasının başarılı yapıtları arasına kattı. Usta yönetmen, 1963'ten sonra ticari amaç güden melodramlar, güldürüler, polisiyeler ve yabancı kaynaklı film, roman, piyes uyarlamaları yaptı. 1994'ten itibaren ise Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesinde uygulamalı montaj dersleri verdi.
Fatma Girik'e güçlü kadın karakterleri oynattı
Ayhan Işık ile polisiye ve komedi filmleri yapan Ün, Fatma Girik ile güçlü kadın tipleri üzerinden filmlere imza attı. Bir dönem Orhan Kemal, Kerime Nadir, Graham Green, William Irish ve Peride Celal'in eserlerini sinemaya uyarladı.
Memduh Ün, 1961'de Türk Filmleri Yarışması’nda "Kırık Çanaklar" filmiyle, 1966'da 3. Antalya Film Festivali’nde "Namusum İçin" filmiyle "En İyi Yönetmen" ödüllerini kazandı. 1990'da çektiği "Bütün Kapılar Kapalıydı" filmiyle Antalya Film Festivali’nde "En İyi Kurgu" ve "Jüri Özel Ödülü"nü aldı, 1998'de Antalya Film Festivali’nde "Yaşam Boyu Onur Ödülü"nün sahibi oldu.
Yapımcı olarak 124, yönetmen olarak 72 filme imza attı, 48 filmde rol aldı
Yapımcı olarak 2005'e kadar 124, yönetmen olarak 72 filme imza atan sanatçı, 48 filmde de oyuncu olarak yer aldı.
Usta yönetmen, kitabında yetenekle ilgili olarak, "Ben bir insanın oyuncu, yönetmen ya da ressam doğduğuna inananlardanım. Eğitimi ikincil unsur olarak görüyorum. Başarı ile eğitim doğrudan ilişkilendirilmemeli. Ressamların çoğu akademi mezunu olsalar da Balaban benzeri sanatçılar kolayca çıkabiliyor." ifadelerine yer vermişti.
Memduh Ün 16 Ekim 2015'te 95 yaşındayken Bodrum'da hayatını kaybetti.
Oyuncu Olarak "Sinema Bir Mucizedir", "Düş Gezginleri", "Gün Ortasında Karanlık", "Vazife Uğruna", "Garip", "Çarıklı Milyoner", "Zübük", "Orta Direk Şaban", "Bekçiler Kralı", "Yıkılmayan Adam", "İnsanlar Yaşadıkça", "Kırık Hayatlar", "Yetim Ömer", "Karadeniz Postası" ve "Damga" gibi filmlerde rol alan sanatçının yönetmenlik yaptığı filmlerden bazıları şöyle:
"Yetim Yavrular", "Ana Hasreti", "Yetim Ömer", "Üç Arkadaş", "Ayşecik", "Kısmetin En Güzeli", "Üç Tekerlekli Bisiklet", "Belalı Torun", "Güneş Doğmasın", "Akasyalar Açarken", "Yavaş Gel Güzelim", "Ağaçlar Ayakta Ölür", "Yıldız Tepe", "Fakir Çocuklar", "Yaprak Dökümü", "İnsanlar Yaşadıkça", "Sezercik Aslan Parçası", "Ağrı Dağı Efsanesi", "Cevriyem", "Kanlı Nigar", "Garip", "Gün Ortasında Karanlık", "Yer Çekimli Aşklar", "Sinema Bir Mucizedir / Büyülü Fener" (AA)