Yazan ve derleyen EKREM GÜNAYDIN
İzinsiz iktibas edilemez.
Cegerxwin asıl adı ile Şehmusê Hesen, 1903 yılında Batman’ın Hisar “Hesare” beldesinde dünyaya gelmiştir. Bu dönemde Kürt halkı feodallerin ağır baskısı altında yaşıyordu. Şehmus, yoksul bir ailenin oğlu olduğu için daha küçük yaşlarda çalışmaya başlar. 15 -16 yaşında iken anne ve babasını kaybeder. Bazen abisinin, bazen de ablasının yanında kalır, onlara çobanlık yapar. Şehmus 1918 – 1920 yıllarında Devlet Demir Yollarında çalışır. 1920 yılında Medresede okumak için Diyarbakır’a gider. Medreselerde okurken bu vesile ile Kürt’lerin yaşadığı yerleri gezip görür, halkın sorunlarına yakından şahit olur. Bu yıllarda 1925 Şeyh Seîd halk hareketi ortaya çıkmıştır. Cegerxwin o yıllarda Diyarbakır’dadır. Hareketin bastırılmasından sonra birçok Kürt aydını, Diyarbakır’da idam edilir. Bütün bu olanlar Şehmus’ta çok farklı duyguların ortaya çıkmasını sağlar. Kendisi bu duygularını “Savaş, ateş ve ölüm yürekleri yakıyordu 1924 yılında uyananlar safına girdim yaşam ve kurtuluş için Kavgaya girdim Mem û Zîn destanından İsmimi Cegerxwin koydum” sözleriyle anlatır.
MELALIĞI BIRAKIR
Cegerxwin feqilik ve melalık yaptığı yıllarda Kürt halkının çektiği acıları, onların yoksulluklarını gözleri ile görür. Kürt coğrafyasının yeraltı ve yerüstü zenginliklerini tanır. Fakat bütün bu güzellikler, bu zenginlikler içinde Kürt ulusunun, adını anmanın bile yasak olduğunu, Kürtlerin kendi ülkelerinde, kendi değerlerine yabancılaştırıldıklarını bir şair yüreği ile iyi gözlemliyor. Cegerxwin büyük Kürt bilgini Ahmedê Hani gibi Kürt toplumunun problemlerini, hastalıklarını iyi tespit eder. Kürtlerin temel problemlerinin cahillik ve ittifaksızlık olduğunu iyi tespit eder. Bunun için o günkü Kürt toplumunun entelijiyası olan melalara görev düştüğünü düşünür. “Mela Rabe Mela uykudan uyan bugün Ne zaman kadar boynu bükük kalacaksın Sen okumuşsun, sen bilgilisin. Ağa ve şeyhlerin hizmetkârısın İstiyorum ki önümde, sen aydınlık olasın, güneş gibi olasın” der. Cegerxwin melalardan ve şeyhlerden umudu kesilince cübbeyi atar, melalığı bırakır. Kendini tamamen ulusal kurtuluş kavgasına adar. Sehmus adını atıp Cegerxwin adını alıyor. Kürt halkının, yoksul köylülerin çektikleri acılardan dolayı yüreği yaralanmış, ciğeri kan bağlamış, bundan dolayı adını Cegerxwin (Kanlıkalp) koymuştur.
Ka Kurdistana mın ka?
Nerede Kürdistanım nerede?
Ah gülistanım nerede?
Düşman hepsini aldı.
Ah Kürdistanım nerede?
Bizi dünyaya getirdi o.
Bizi insan yaptı o
Fakat biz onu çabuk terk ettik
Ah Kürdistanım nerede?
HAWAR DERGİSİNİ ÇIKARIR
Cegerxwin melalığı bıraktıktan sonra iki tane köy inşa eder. Burada kardeşlik ve eşitlik üzerine bir yaşam kurmak ister. Fakat köylüler anlaşamıyordur, o da bunun üzerine köyleri terk eder. 1932 yılından sonra onun şiirleri Celadet ve Kamuran Bedirhan kardeşlerin çıkardıkları “Hawar”, “Ronahi” ve “Roja Nû” dergilerinde yayınlanır. Onun şiirlerinde Kürtler konusu, devrim ve ulusun özgürlüğü sorunu, eğitim ve öğretim sorunları irdelenir. Ülkenin ve halkın iç ve dış düşmanları tespit edilir. “Hawar”, “Ronahi” ve “Roja Nû” dergilerinde yayınlanan şiirleri yüzünden hakkında arama kararı çıkarılır. Bunun üzerine Suriye’ye geçer. Suriye’de arkadaşları ile birlikte Amude’de Kürt Gençlik Merkezini açarlar. Fakat bir süre sonra bu merkez Fransız yöneticiler tarafından kapatılır.
ÖLÜMLER KARŞISINDA DESTANLAR YAZDI
Cegerxwin, halk özgürlüğü için Kürt gençlerinin okumalarına, kendilerini eğitmelerine, çok önem veriyordu. Bağdat’ta Nuri Sait tarafından 4 tane Kürt devrimcisinin idamı üzerine Cegerxwin “Gernasê mamoş Xoşnav navxweş” adlı şiiri yazdı. 2. Dünya Savaşı yıllarında Kürdistan şehitleri anısına “Şahname Şehidan” adlı bir destan yazdı. Cegerxwin 1. ve 2. Dünya Savaşlarını yaşadı. Açlık, yoksulluk, katliam, yıkık ve talan edilmiş şehirleri kendi gözleri ile gördü. Bunun için de sürekli savaşlara karşı oldu.
SAVAŞLARA KARŞI ŞİİRLER YAZDI
Cegerxwin 1949’dan sonra Suriyeli komünistler ile çalışır. Bu sırada çok kere tutuklanır, işkenceler görür. 1957 yılına kadar komünistlerle çalışır ve Qamışlo’da barış komitesinin başkanlığını yapar. Bu dönemde dünya barışını dile getiren ve ezilen halkların özgürlük mücadelelerine destek veren şiirler yazar.
“KÎME EZ” ŞİİRİNİ BEYRUT’TA YAYINLAR
Cegerxwin, 1973 yılında Suriye hükümetinin baskısından dolayı Lübnan’a gider ve 1975 yılına kadar burada kalır. “kîme ez” adlı divanını Beyrut’ta yayınlar. Cegerxwin’ın en önemli şiiridir. Bir manifesto niteliği taşır. Cegerxwin bu şiirinde Kürtlerin tarihini, Kürtlerin kökenini, Kürtlerin ulusal kurtuluşları uğruna verdikleri çetin mücadeleyi bir şair yüreği ve ustalığı ile anlatıyor. “Kimim Ben? Onurlu kürdüm, düşmanın düşmanı, barışseverin dostuyum. Uygar insanım, Ne ilkelim, ne de yabani Ne yapayım savaşsız olmuyor. Düşman ülkemden çıkmıyor. Benim atalarım Hep özgür yaşadılar Köle olmak istemiyorum Sonsuza değin Kimim ben?” der…
ARAŞTIRMALAR DA YAPTI
Cegerxwin sadece şiir yazmadı. Kürtlerin tarihi ve folkloru üzerine araştırmalar da yaptı. Kürdistan Tarihi“ ismi ile 4 ciltlik bir tarih çalışması yaptı. Ayrıca “Folklora Kurdî” adlı araştırmasında birçok kürt halk türküsü ve “Derweşê Evdî” “Bavê Feçro” gibi Kürt destanlarını derledi.
İSVEÇ’TE HAYATA GÖZLERİNİ YUMAR
Cegerxwin’ın birçok şiiri, Şivan Perwer, Ciwan Haco, Fegîyê Teyran, Ali Baran, Seîd Gabari, Şêrin, Koma dengê Azadi, Hozan Şexo gibi Kürt ozanları tarafından bestelendi. Cegerxwin, şiirlerindeki güçlü ses ve ahenk uyumu, imgeleme, sağlam içerik ve güçlü vurgudan dolayı Kürt ses sanatçılarının vazgeçemedikleri bir kaynak oldu. 1979 yılında Cegerxwin, İsveç’e gider ve hayatının sonuna kadar İsveç’te de yazmaya devam eder. Cegerxwin 22 Ekim 1982 yılında 82 yaşında iken İsveç’in başkenti Stockholm’de hayata gözlerini yumdu. 11 Kasım 1982’de Qamışlo da evinin bahçesinde gömüldü. Cegerxwin cenaze törenine 200 bin kadar insan katıldı. Cenazesine yalnız Kürtler değil, Arap, Ermeni ve Süryani halkları da katıldı. Qamışlo’da her yıl Cegerxwin adına şiir festivali düzenlenir ve burada Cegerxwin adına ödüller dağıtılır.
BASILMIŞ ESERLERİ ŞUNLARDIR:
Cegerxwin’in basılmış eserleri: Şiir Birinci Dîvan: Prîsk û Pêtî, 1945 Şam İkinci Dîvan: Seşra Azadî, 1954 Şam Üçüncü Dîvan: Kîme Ez? 1973 Beyrûd Dördüncü Dîvan: Ronak, Şeşanên Roja Nû, 1980 Stockholm Beşinci Dîvan: Zend-Avista, Şeşanên Roja Nû, 1981 Stockholm Altıncı Dîvan: Sefeg, Şeşanên Roja Nû 1982 Stockholm Yedinci Dîvan: Hêvî, Şeşanên Roja Nû 1983 Stockholm Sekizinci Dîvan: Aştî, Şeşançana Kurdistan, 1985 Stockholm
Not: Nostalji köşemizi hazırlarken bize fotoğraf ve bilgi desteğinde bulunan Eğitimci Ekrem Günaydın’a teşekkür ediyoruz. https://www.facebook.com/ekrem.gunaydin?ref=ts&fref=ts